Əminliklə dolu bir iş

Audit idarəetmə fəaliyyətinin müəyyən meyarlara, norma və standartlara uyğunluğunun qiymətləndirilməsi prosesi və sistemidir. Audit xidməti haqqında qanuna əsasən, mülkiyyət formasından və təşkilati-hüquqi strukturundan asılı olmayaraq Azərbaycan Respublikasının ərazisində fəaliyyət göstərən bütün müəssisə, təşkilat və idarələrə şamil edilir.

Auditin müxtəlif növləri var (vergi, mühasibat, maliyyə, investisiya, insan resursları və s.). Audit məcburi və ya könüllü ola bilər.

• Məcburi audit – qanunvericiliyə uyğun olaraq, habelə qanunvericiliklə bilavasitə nəzərdə tutulmuş hallarda maliyyə hesabatlarını dərc etməli olan təsərrüfat subyektləri üçün həyata keçirilir.
• Könüllü audit – təsərrüfat subyektinin təşəbbüsü ilə həyata keçirilir.

Vergi Auditi:

Vergi auditi maliyyə sənədlərinin vergi qanunvericiliyinə uyğunluğunun yoxlanılmasıdır. Auditor bütün mühasibat hesabatlarına, vergilərin hesablanmasına və ödənilməsinə nəzarət edir, digər zəruri hesabatları hazırlayır və aparır, vergitutma məsələləri üzrə risklərin qiymətləndirilməsi və məsləhətlər verir. Burada əsas məqsəd bu sahədə qanunvericiliyin pozulması hallarına görə müəssisələri potensial cərimələrdən və digər sanksiyalardan qorumaq, həmçinin artıq ödənilmiş vergiləri aşkar etməkdir.

Vergi yoxlamaları daha çox iri şirkətlər və geniş filial şəbəkəsi olan müəssisələrə lazımdır. Orta və kiçik müəssisələrdə ödənişləri optimallaşdırmaq üçün bir qayda olaraq vergi yoxlamalarından istifadə olunur.

Vergi auditinin vaxtında aparılması vacibdir. İcbari vergi yoxlamasına qədər hesabatların nizama salınması şirkətləri bir sıra problemlərdən xilas edə bilər. Həmçinin, sənədlərin hazırlanmasına və ödənişlərə cavabdeh olan baş mühasib və ya digər mütəxəssislərin dəyişdirilməsi zamanı da vergi auditi aparılmalıdır.

Vergi auditi üçün göstərilən xidmətlər:

• Vergi yoxlaması üçün göstərilən xidmətlər:
• Vergi uçotunun ayrı-ayrı bölmələrinin auditi;
• Bütün vergi bəyannamələrinin auditi;
• Təhlillər və nəticələr.

Vergi auditi zamanı nə müəyyən edilir:

1. a) Şirkətin vergi hesabatının vergi hesabatlarının aparılması və tərtib edilməsi qaydalarına uyğunluğu;
2. b) Vergi hesabatında aşkar edilmiş çatışmazlıqların maliyyə təsiri və onların aradan qaldırılması yolları;
3. b) Vergi hesabatında aşkar edilmiş çatışmazlıqların maliyyə təsiri və onların aradan qaldırılması yolları;
4. d) Vergi orqanları tərəfindən tətbiq edilən vergi sanksiyalarının qanuniliyinin yoxlanılması.
5. Mühasibat Uçotu Auditi

Mühasibat uçotu auditinin əsas məqsədi şirkətlərin düzgün və dürüst mühasibat uçotunu yoxlamaqdır.

Auditorlar mühasibat uçotunun və ya maliyyə hesabatının auditini apararkən mühasibat uçotunun təşkili ilə bağlı “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tələblərinin yerinə yetirilməsinə xüsusi diqqət yetirməlidirlər.

Bu tələblərin qısa təsviri aşağıda verilmişdir:

1. a) Müəssisənin aktivlərinin, öhdəliklərinin və bütün əməliyyatlarının Qanuna, mühasibat uçotunun hesablar planına və digər normativ sənədlərə əsasən hazırlanmış mühasibat uçotu standartlarına uyğun olaraq, mühasibat uçotu hesablarında ikili yazılış üsulu ilə qarşılıqlı əlaqədə uçotun aparılması. həyata keçirilməlidir;
2. b) Hesabat dövründə ayrı-ayrı təsərrüfat əməliyyatları mühasibat uçotunda düzgün əks etdirilməli və əmlakın satışı zamanı iqtisadi şəraitdən asılı olaraq qanunvericiliyə və qəbul edilmiş mühasibat uçotu sisteminə uyğun olaraq hazırlanmış mühasibat uçotu standartları, digər normativ sənədlərin tələblərinə; əməl edilməli, uçot siyasətində əvvəlki dövrlə müqayisədə dəyişikliklər mühasibat hesabatında izah edilməlidir;
3. c) Hesabat dövründə (ay, rüb, il) mövcud əmlakın, öhdəliklərin, kapitalın, hesablaşmaların və digər xərclərin inversiyasının nəticələri mühasibat uçotunda tam və düzgün əks etdirilməlidir. Bütün təsərrüfat əməliyyatlarının mühasibat uçotu reyestrlərində düzgün, xronoloji qeydiyyatı təmin edilməlidir;
4. d) Gəlir və xərclər hesabat dövrünə düzgün aid edilməlidir. Mühasibat uçotunda cari xərclərin istehsala (dövriyyə xərclərinə) və kapital qoyuluşlarına ayrılması vicdanla müəyyən edilməlidir. Onların bərabərliyi və düzgünlüyü hər ayın birinci günü analitik uçot hesablarının məlumatları yoxlanılmaqla müəyyən edilməlidir;
5. e) Mühasibat uçotunun əsas vəzifəsi maliyyə, banklar, vergi orqanları, investorlar, kreditorlar, dövlət orqanları və digər maraqlı təşkilatlar və şəxslər tərəfindən təqdim ediləcək maliyyə (mühasibat) hesablarının hazırlanması üçün operativ idarəetməni həyata keçirməkdən, habelə müəssisənin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətində neqativ halların qarşısının vaxtında alınması üçün təsərrüfat prosesləri, maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti haqqında lazımi məlumatları tam və düzgün formalaşdırmaqdan, təsərrüfatdaxili ehtiyatları aşkar etməkdən və onları səfərbər etməkdən ibarətdir.
6. f) Müəssisədə mühasibat uçotunun təşkilinə müəssisə rəhbəri cavabdehdir. Müəssisə rəhbəri mühasibat uçotunun düzgün aparılması üçün lazımi şərait yaradır, mühasibat uçotu ilə bağlı bütün şöbələrin işçiləri tərəfindən hazırlanmış mühasibat uçotu sənədlərinin və məlumatların vaxtında və düzgün tərtib edilməsində və təqdim edilməsində tələblərin yerinə yetirilməsini təmin edir və mühasibat uçotu ilə bağlı normativ sənədlərin tələblərə əməl edir.
7. Maliyyə auditi

Maliyyə auditinin məqsədi nəzərdə tutulan maliyyə hesabatlarının etibarlılıq dərəcəsini artırmaqdır. Auditorun maliyyə hesabatlarının bütün əhəmiyyətli aspektləri baxımından müvafiq maliyyə hesabatı prinsiplərinə və ya maliyyə hesabatlarının ədalətli təqdim edilməsi prinsiplərinə uyğun tərtib edilməsinin maliyyə hesabatları haqqında doğru və ədalətli baxışı təmin etdiyinə dair rəy vasitəsilə əminlik təmin edilir.

3. İnvestisiya auditi

Hər bir əməliyyat mühasibat uçotunun obyekti hesab olunur. İnvestisiyalar da təsərrüfat obyekti sayılır və həmin müəssisələrin uçot planında “Uzunmüddətli maliyyə qoyuluşları” adlı sintetik hesabda uçota alınır.

Auditor yoxlama-ekspert işi apararkən investisiyalar üzrə müvafiq maliyyə vəsaitlərinin hərəkətinin vaxtında və düzgün uçotunu qiymətləndirməlidir. Auditor müəssisələrin (təşkilatların) əldə etdiyi qiymətli kağızlar, onların saxlanması, hərəkəti və realizə prosesi haqqında öz rəyini verir.

İnvestisiyalar dolayı obyektiv xarakter daşıyır, yəni investisiya nəticəsində müvafiq gəlir və mənfəət əldə edilməlidir. İnvestisiya nəticəsində əldə edilən gəlir (mənfəət) və onların məsrəfi auditorun tədqiqat obyektində olmalıdır.

Vergi qanunvericiliyinə görə vergilər və ödənişlər investisiyalar nəticəsində əldə edilən gəlirlərdən (mənfəətlərdən) həyata keçirilməlidir. Bu vergi və ödənişlərin icra səviyyəsinin qiymətləndirilməsi audit ekspertizası-ekspertinin əsas vəzifələrindən biri hesab olunur. İnvestisiya əməliyyatlarının uçotu və onların müvafiq maliyyə hesabatlarında düzgün əks etdirilməsi audit-ekspert işində mühüm istiqamətlərdən biri hesab olunur.

Audit yoxlama-ekspertizası zamanı müəyyən sahələrə qoyulan investisiyanın analitik uçotunun düzgün aparılmasını, hesabatlarda əksini qiymətləndirmək lazımdır.

4. Kadrların (İnsan resursları) auditi – müəssisənin sənədlərinin (insan resursları ilə bağlı) qanunvericilik və digər hüquqi aktların normalarına uyğun olub-olmamasının yoxlanılması, yol verilmiş səhvlərin müəyyən edilərək aradan qaldırılması və həmin səhvlərin törədə biləcəyi mənfi nəticələrin qarşısının alınmasıdır.